Otizm spektrum bozukluğu (OSB), iletişim, sosyal etkileşim ve davranışları etkileyen nörogelişimsel bir bozukluktur. OSB’li bireyler genellikle sosyal iletişim ve etkileşimde zorluk yaşarlar. Arkadaşlık kurma ve sürdürme, karşılıklı konuşmalara katılma ve sözsüz ipuçlarını anlama konusunda zorlanırlar. Ayrıca belirli hareketleri veya kelimeleri tekrarlama, rutinleri konusunda ısrarcı olma veya belirli konulara takıntılı bir ilgi gösterme gibi sınırlı ve tekrarlayıcı davranışlar sergilerler. Semptomların şiddeti ve ihtiyaç duyduğu desteğin düzeyi kişiden kişiye büyük ölçüde değişebilir, bu nedenle OSB sıklıkla bir "spektrum" bozukluğu olarak adlandırılır (American Psychiatric Association [APA], 2013). OSB aynı zamanda bireylerin geniş bir semptom ve yetenek yelpazesi gösterdiği bir spektrum bozukluğudur. Diğer bir deyişle, bazı OSB’li bireyler belirli alanlarda olağanüstü yeteneklere veya güçlü özelliklere sahip olabilirler. Hem özel yetenekli olma hem de OSB’ye sahip olma durumu genellikle 'iki kere farklı' olarak adlandırılır (Cash, 1999). Bu bireyler, hem özel yetenekli olma hem de OSB ile ilişkilendirilen bir takım belli başlı özellikler sergilerler. Bu ortak özellikler arasında dikkati odaklama zorlukları, yaratıcı düşünme sınırlılığı, asenkronize gelişim gösterme, aşırı duyarlı olma, sosyal konularda sorun yaşama, dil ve iletişim sorunları ile bellek sorunları bulunmaktadır (Burger-Veltmeijer vd., 2011). Kendilerine özgü özelliklere sahip olmaları nedeniyle otizm spektrumunda yer alan özel yetenekli öğrenciler özel eğitime ihtiyaç duyarlar. OSB'ye sahip iki kere farklı öğrencilerin uygun özel eğitim hizmetlerinden faydalanabilmeleri için hem OSB hem de özel yetenek durumları detaylı bir şekilde incelenmesi ve uygulanacak özel eğitim programlarının bu değerlendirmeler sonucu yapılandırılması gerekmektedir (Atmaca & Tan, 2021; Wu vd., 2019). Ayrıca hazırlanan eğitim programının öğrencinin ilgi ve yetenek alanına yönelik hazırlanması önemlidir (Leana-Taşcılar, 2017). Wu ve diğerleri (2019), iki kere farklı öğrencilerin olumlu öğrenme deneyimlerine sahip olabilmeleri için destekleyici bir okul ortamının gerektiğini dile getirmiş, ebeveynler, öğretmenler ve diğer profesyoneller arasındaki iş birliği ve iletişimin önemini vurgulamışlardır. Öğrencilerin ihtiyacı olan eğitimi alamamaları durumunda beklenmedik başarısızlık sergilemeleri kuvvetle muhtemeldir (Camcı-Erdoğan & Leana-Taşcılar, 2014). Özel yetenekli ve OSB’li öğrencilerin hem özel yetenek alanlarının hem de güçlük yaşadıkları alanların desteklendiği özel eğitim programlarıyla ve ebeveyn, öğretmen ve uzmanların iş birliğiyle verimli bir öğrenme deneyimi edinmeleri mümkündür.
Doç.Dr. Marilena Z. Leana – Taşcılar
Uzm. Afra Selcen Taşdelen
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Atmaca, F. & Sema, T. (2021). İki kere farklı: Özel yetenekli ve otizmli bireyler hakkında ne biliyoruz? B-Bir sistematik alanyazın taraması. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 52, 133-152.
Burger-Veltmeijer, A. E., Minnaert, A. E. & Van Houten-Van den Bosch, E.J. (2011). The co-occurrence of intellectual giftedness and Autism Spectrum Disorders. Educational Research Review, 6(1), 67-88.
Camcı-Erdoğan,S. & Leana-Taşcılar, M. Z. (2014). Üstün zekalı çocuklarda beklenmedik başarısızlık(Underachivement) ve motivasyon sorunları. N. Baykoç (Ed.), Akıl, Zeka, deha, yetenek, dahiler-savantlar gelişimi ve eğitimleri içinde (pp.215-240). Vize Yayıncılık.
Cash, A. B. (1999). A profile of gifted individuals with autism: The twice‐exceptional learner. Roeper Review, 22(1), 22-27
Leana-Taşcılar, M. Z. (2017). İki kez özel öğrencilerin eğitim programları nasıl olmalıdır. S. Demir (Ed.), Özel yeteneklilerin eğitiminde program tasarımı içinde (ss. 301-326). Pegem Akademi.
Rubenstein, L. D., Schelling, N., Wilczynski, S. M., & Hooks, E. N. (2015). Lived experiences of parents of gifted students with autism spectrum disorder: The struggle to find appropriate educational experiences. Gifted Child Quarterly, 59(4), 283-298.
Wu, I.-C., Lo, C. O., & Tsai, K.-F. (2019). Learning experiences of highly able learners with ASD: Using a success case method. Journal for the Education of the Gifted, 42(3), 216–242.